Matka Boska w Bogurodzicy i Lamencie świętokrzyskim (1)

Polecenia:

Przeczytaj zamieszczony poniżej tekst Lamentu świętokrzyskiego i wykonaj polecenia.

Lament świętokrzyski to podobnie jak Bogurodzica utwór anonimowy. Został zapisany, a być może nawet stworzony, przez Andrzeja ze Słupi. Pochodzi z końca XV wieku, z benedyktyńskiego klasztoru Świętego Krzyża na Łysej Górze. Jego powstanie związane jest z rozwijającym się kultem maryjnym na ziemiach polskich. Początki tego kultu sięgają XIII wieku. Utwór realizuje założenia gatunku zwanego plankt (czyli płacz, wyznawanie żalów). Jedyny odpis utworu, który nie zachował się do czasów współczesnych, pochodził z 1470 roku.

[Ukrzyżowanie Antonello da Messina, 1475]

Lament świętokrzyski

Posłuchajcie, bracia miła,
Kcęć wam skorżyć krwawą głowę;
Usłyszycie moj zamętek,
Jen mi się [z]stał w Wielki Piątek.

Pożałuj mię, stary, młody,
Boć mi przyszły krwawe gody.
Jednegociem Syna miała
I tegociem ożalala.

Zamęt ciężki dostał się mie, ubogiej żenie,
Widzęć rozkrwawione me miłe narodzenie;
Ciężka moja chwila, krwawa godzina,
Widzęć niewiernego Żydowina,
Iż on bije, męczy mego miłego Syna.

Synku miły i wybrany,
Rozdziel z matką swoją rany.
A wszakom cię, Synku miły, w swem sercu nosiła,
A takież tobie wiernie służyła.
Przemów k matce, bych się ucieszyła,
Bo już jidziesz ode mnie, moja nadzieja miła.

Synku, bych cię nisko miała,
Niecoć bych ci wspomagała.
Twoja główka krzywo wisa, tęć bych ja podparła,
Krew po tobie płynie, tęć bych ja utarła,
Picia wołasz, picia-ć bych ci dała,
Ale nie lza dosiąc twego świętego ciała.

O anjele Gabryjele,
Gdzie jest ono twe wesele,
Cożeś mi go obiecował tako barzo wiele
A rzekący: "Panno, pełna jeś miłości!"
A ja pełna smutku i żałości.
Spróchniało we mnie ciało i moje wszytki kości.

Proścież Boga, wy miłe i żądne maciory,
By wam nad dziatkami nie były takie to pozory,
Jele ja, nieboga, ninie dziś zeźrzała
Nad swym, nad miłym Synem krasnym,
Iż on cirpi męki nie będąc w żadnej winie.

Nie mam ani będę mieć jinego,
Jedno ciebie, Synu, na krzyżu rozbitego.

Polecenia:

1. Wynotuj z tekstu wyrazy niezrozumiałe. Sprawdź ich znaczenie w odpowiednich słownikach.
2. Naszkicuj sytuację ukazaną w tekście. Uwzględnij umieszczenie postaci i nazwij przestrzenie, w których zostały przedstawione.
3. Na wektorze zaznacz moment opowiadania o wydarzeniach i czas wydarzeń. Określ formy gramatyczne czasowników, które wskazują na kolejność zdarzeń. Nazwij formę „widzęć”, która dwukrotnie pojawia się w trzeciej strofie. Jakie znaczenie dla interpretacji tekstu ma analiza zastosowanych form czasu gramatycznego?
4. Określ temat tekstu.
5. Określ i scharakteryzuj podmiot liryczny.
6. Wymień osoby, do których zwraca się postać mówiąca w wierszu. O co prosi swoich słuchaczy?
7. Podmiot liryczny opisuje zdarzenia związane z Ukrzyżowaniem. Podkreśl w tekście wszystkie określenia, które charakteryzują stan i nastrój podmiotu. Nazwij emocje podmiotu lirycznego.
8. Wynotuj z tekstu wszystkie wyrażenia odnoszące się do Chrystusa. W jaki sposób podmiot liryczny mówi o Chrystusie? Jak się do niego zwraca? O czym to świadczy?
9. W jakim celu postać mówiąca zwraca się do anioła Gabriela? W jaki sposób formułuje wypowiedź?
10. Przeczytaj zamieszczoną poniżej definicję pojęcia comapassio i ustal, czy idea compassio zostaje zrealizowana w Lamencie świętokrzyskim. Uzasadnij swoją odpowiedź.

COMPASSIO – rodzaj postawy duchowej polegającej na współuczestnictwie, przeżywaniu i współodczuwaniu doświadczeń osoby, która je wyznaje lub o nich opowiada.

11. Plankt, inaczej lament, to gatunek, który akcentuje opłakiwanie, wyrażanie żalu po stracie. Wskaż środki stylistyczne, które służą wyrażeniu emocji podmiotu lirycznego.
12. Utwór ten znany jest pod trzema tytułami: Żale Matki Boskiej pod krzyżem, Posłuchajcie bracia miła, Lament świętokrzyski. Zinterpretuj te tytuły i ukaż ich związek z tematyką i formą utworu.